Niedobór witaminy B12 – przyczyny, objawy, metody zapobiegania i leczenia

Witamina B12 (inaczej kobalamina) wpływa na pracę układu nerwowego, powstawanie białek i elementów morfotycznych krwi, a także pełni inne ważne funkcje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W związku z tym, jej niedobór odbija się negatywnie na funkcjonowaniu różnych narządów i układów. Jakie objawy daje niedobór kobalaminy i jak im zapobiegać?

Jaką rolę pełni witamina B12 w ludzkim organizmie?

Witamina B12 to witamina rozpuszczalna w wodzie. Pełni istotną rolę w ludzkim organizmie.

  • Uczestniczy w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. Jest niezbędna do syntezy osłonek nerwowych – struktur otaczających włókna nerwowe, które pełnią kluczową rolę w przewodzeniu impulsów nerwowych.
  • Jest niezbędna do produkcji elementów morfotycznych krwi. Uczestniczy w procesie powstawania krwinek czerwonych (erytrocytów).
  • Bierze udział w procesie metylacji homocysteiny do metioniny. Jest to szczególnie ważne z punktu widzenia profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych, starania się o dziecko, a także prawidłowego przebiegu ciąży. Ponadto ma negatywny przebieg na ciążę (zwiększa ryzyko m.in. upośledzenia funkcji łożyska).
  • Wpływa na przemianę kwasu foliowego do aktywnej postaci. To też jest ważna informacja dla osób, które starają się o dziecko i kobiet w ciąży.
  • Uczestniczy w syntezie DNA, białek, a także przemianach węglowodanów i tłuszczów.

Widząc ile ważnych funkcji pełni witamina B12, nie ma wątpliwości, że należy zapobiegać jej niedoborowi. Pozostaje jeszcze pytanie o to, jak to robić?

Jakie produkty są najlepszym źródłem witaminy B12?

Niedobór witamin (w tym kobalaminy) może być spowodowany źle zbilansowaną dietą. Aby mu zapobiec warto wiedzieć, jakie produkty są najlepszym źródłem witaminy B12.

Kobalamina naturalnie występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego. Do źródeł pokarmowych tego składnika zaliczają się m.in.:

  • żółtko jaja kurzego,
  • ryby (sardynki, flądra, szczupak, makrela, szprot, pstrąg tęczowy, węgorz, łosoś),
  • owoce morza (homar, ostrygi, małże),
  • ser żółty,
  • ser twarogowy,
  • przetwory mleczne,
  • mięso drobiowe.

Czy tylko produkty pochodzenia zwierzęcego są źródłem kobalaminy?

Mówi się, że znajduje się ona również w drożdżach, fermentowanej żywności czy wodorostach. Jednak należy pamiętać, że nie są to duże ilości. Osoby stosujące dietę wegetariańską nie powinny traktować ich jako głównego źródła witaminy B12 w swojej diecie. Zamiast opierać się wyłącznie na wodorostach, fermentowanej żywności czy drożdżach, powinny włączyć produkty roślinne wzbogacone w witaminę B12 (np. płatki zbożowe z dobrym składem) do jadłospisu, a także pomyśleć nad suplementacją.

Przyczyny niedoboru witaminy B12

Czym może być spowodowany niedobór witaminy B12? Jedną z przyczyn jest źle zbilansowana dieta. Uboga w mleko i produkty mleczne, ryby czy mięso drobiowe, które są dobrym źródłem tego składnika.

Jeśli chodzi o sposób odżywiania w grupie ryzyka znajdują się weganie, którzy nie spożywają produktów pochodzenia zwierzęcego. Objawy niedoboru mogą pojawić się, jeśli nie zadbają o spożywanie produktów roślinnych wzbogaconych w kobalaminę, a także suplementację.

Zaburzenia wchłaniania jako jedna z przyczyn niedoboru kobalaminy

W niektórych przypadkach nawet najlepiej zbilansowana dieta nie wystarczy. Jeśli przyczyną są zaburzenia wchłaniania, niedobór witaminy B12 może pojawić się nawet przy spożywaniu dużych ilości produktów będących jej źródłem. Zaburzenia wchłaniania mogą być spowodowane chorobą Leśniewskiego-Crohna, zespołem rozrostu bakteryjnego czy zanikowym zapaleniem błony śluzowej żołądka.

Niedobór witaminy B12 może być spowodowany także złym wchłanianiem wynikającym z niedoborów witaminy B6 i żelaza. W związku z tym w ramach profilaktyki warto zadbać o odpowiednią podaż tych składników w diecie. Ich źródłem są m.in. chude gatunki mięs, nasiona roślin strączkowych czy ryby.

Pozostałe przyczyny

Objawy niedoboru kobalaminy mogą wynikać również z picia nadmiernych ilości alkoholu czy przyjmowania niektórych leków. Jeśli chodzi o leki, niedobór witaminy B12 może być spowodowany zażywaniem metforminy, inhibitorów pompy protonowej (które hamują wydzielanie kwasu solnego w żołądku), czy niektórych antybiotyków.

Niedobór witaminy B12 – objawy

Jakie objawy daje niedobór witaminy B12?

Objawy neurologiczne

Niedobór kobalaminy wpływa negatywnie na funkcjonowanie układu nerwowego. Do najczęstszych objawów neurologicznych należą:

  • zaburzenia równowagi,
  • zmniejszenie odruchów głębokich (w tym czucia wibracji),
  • drżenia mięśni,
  • drętwienie kończyn,
  • zaburzenia świadomości,
  • hipotonia mięśniowa (czyli osłabienie mięśni),
  • zaburzenia widzenia spowodowane zanikiem nerwu wzrokowego.

Objawy neurologiczne pojawiające się przy niedoborze witaminy B12 wynikają m.in. z neuropatii obwodowej i uszkodzenia nerwów w korze mózgu i rdzeniu.

Osoby cierpiące na niedobór kobalaminy mogą doświadczać również uczucia prądu przebiegającego z góry do dołu kręgosłupa w czasie pochylania głowy wprzód. Jest to tzw. objaw Lhermitte’a, który prawdopodobnie wynika z uszkodzenia tylnej części rdzenia kręgowego.

Wśród innych objawów neurologicznych towarzyszących niedoborowi kobalaminy wymienia się halucynacje, problemy z fiksacją wzroku, problemy otępienne, pogorszenie pamięci, zaburzenia chodu i wahania nastroju.

Pozostałe objawy

Niepokojące sygnały ze strony układu nerwowego to nie wszystko. Objawem niedoboru witaminy B12 mogą być także zmiany w wyglądzie języka. Staje się on gładki, lśniący i blady lub zaczerwieniony. Oprócz tego mogą pojawić się niepokojące sygnały, takie jak utrata smaku, pieczenie języka i jamy ustnej.

Niedobór witaminy B12 powoduje również zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego. Może pojawić się utrata apetytu powodująca niezamierzony spadek masy ciała.

Jakie badania warto wykonać, gdy pojawią się objawy niedoboru witaminy B12?

Niepokojące sygnały towarzyszące niedoborowi kobalaminy mogą przypominać objawy niedoboru magnezu. W niektórych przypadkach są podobne również do tych, które wywołują niedobory witamin innych niż kobalamina. Jak przekonać się, że niepokojące sygnały wysyłane przez organizm to objaw niedoboru witaminy B12?

Aby stwierdzić czy objawy ze strony układu nerwowego i inne dolegliwości wynikają z niedoboru kobalaminy należy skonsultować się z lekarzem. Specjalista przeprowadzi szczegółowy wywiad (zapyta m.in. o stosowanie niektórych leków, choroby przewlekłe) i zleci badanie laboratoryjne krwi.

Na ten moment nie ma badania, które uznaje się za złoty standard w rozpoznawaniu niedoboru witaminy B12. W diagnostyce najczęściej wykorzystuje się oznaczenie poziomu witaminy B12 w surowicy krwi. Jednak ze względu na to, że jest to badanie o małej czułości, zaleca się, aby łączyć je z innymi oznaczeniami (np. homocyteiny).

Niedobór witaminy B12 – jak mu zapobiec?

Jak nie dopuścić do niedoboru witaminy B12? Oto kilka wskazówek, które mogą okazać się pomocne.

Odpowiednio urozmaicona dieta

Niedobór witaminy B12 może być spowodowany źle zbilansowaną dietą (i to nie tylko wegetariańską czy wegańską). Jeśli spożywasz produkty pochodzenia zwierzęcego, zadbaj o to, aby w Twojej diecie pojawiły się:

  • fermentowane produkty mleczne (jogurt, kefir, maślanka), sery twarogowe i mleko – najlepiej w ilości dwóch porcji dziennie;
  • chude gatunki mięs;
  • ryby – przynajmniej dwie porcje tygodniowo;

Uzupełnieniem produktów pochodzenia zwierzęcego mogą być produkty roślinne wzbogacone w witaminę B12. W sprzedaży dostępne są m.in. płatki i batony zbożowe, ale zawsze warto spojrzeć na ich skład. Nie powinien znajdować się w nim cukier, syropy czy olej palmowy.

Suplementy diety

Osoby, które nie spożywają mięsa, ryb i nabiału powinny pomyśleć nad przyjmowaniem suplementów diety z kobalaminą. Najlepiej z metylokobalaminą, czyli aktywną formą witaminy B12.

Suplementacja powinna zostać skonsultowana ze specjalistą, który pomoże wybrać odpowiedni suplement diety i zdecyduje o dawkowaniu.

Co robić, gdy urozmaicona dieta i suplementacja nie pomagają na niedobór witaminy B12?

W niektórych przypadkach nawet urozmaicona dieta i suplementacja nie przynoszą oczekiwanych efektów. Ciężki niedobór witaminy B12 (spowodowany np. chorobami w przewodzie pokarmowym) wymaga zastosowania innych metod leczenia.

Osobom, u których niski poziom witaminy nie może być wyrównany w inny sposób zaleca się iniekcje, czyli zastrzyki. Witaminę B12 podaje się domięśniowo – na początku częstotliwość iniekcji jest większa ze względu na konieczność intensywnego uzupełnienia niedoboru.

Czym może grozić zlekceważenie objawów niedoboru witaminy B12?

Co może stać się, gdy objawy niedoboru witaminy B12 zostaną zlekceważone? Jeśli diagnostyka i leczenie nie zostaną podjęte w porę, dolegliwości wynikające z niedoboru będą się pogłębiać. Ciężki niedobór może prowadzić do zmian neurodegeneracyjnych i niedokrwistości megaloblastycznej.

W przypadku niedokrwistości megaloblastycznej dochodzi do zaburzenia produkcji DNA, rozwoju komórek układu krwiotwórczego i podziałów komórkowych. Ponadto obserwuje się powstawanie nieprawidłowo dużych erytrocytów, co prowadzi do ograniczenia transportu tlenu do komórek. Osoba z niedokrwistością zaczyna odczuwać ciągłe zmęczenie, senność, a nawet bóle serca.

Czy nadmiar witaminy B12 jest szkodliwy?

Niedobór witaminy B12 powinien być leczony pod okiem specjalisty. Choć nadmiar kobalaminy jest wydalany z moczem, to przy bardzo dużych dawkach mogą pojawić się skutki uboczne.

Warto mieć na uwadze, że hiperwitaminoza, czyli nadmiar witaminy B12 w organizmie może świadczyć nie tyle o złym dawkowaniu, co o chorobie. Hiperwitaminozę obserwuje się najczęściej u osób z chorobami wątroby, ostrą niewydolnością nerek czy nowotworami złośliwymi.

Objawy niedoboru witaminy B12 mogą być z początku niepozorne i łączone z innymi czynnikami. Jednak zawsze należy poszukać ich przyczyny. Nie warto opierać się na własnych domysłach, ponieważ ciężki niedobór kobalaminy może m.in. wpływać na funkcje mózgu, powodować objawy psychiatryczne, problemy z widzeniem, ciągłe zmęczenie czy osłabienie mięśni.

  1. Azzini, Elena, Anna Raguzzini, and Angela Polito. A brief review on vitamin B12 deficiency looking at some case study reports in adults. International journal of molecular sciences18 (2021): 9694.
  2. Jarosz M., et al. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Vol. 83. Warsaw, Poland: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny, 2020.
  3. Kosmider, A., and Katarzyna Czaczyk. “Witamina B12-budowa, biosynteza, funkcje i metody oznaczania.” Żywność Nauka Technologia Jakość5 (2010): 17-32.
  4. Langan, Robert C., and Andrew J. Goodbred. “Vitamin B12 deficiency: recognition and management.” American family physician6 (2017): 384-389.
  5. Rizzo, Gianluca, et al. “Vitamin B12 among vegetarians: status, assessment and supplementation.” Nutrients12 (2016): 767.
  6. Witamina B12 – gdzie występuje i jakie są przyczyny nadmiaru i niedoboru tej witaminyhttps://mp.pl/pacjent/dieta/zasady/63297,witamina-b12 (dostęp: 28.06.2024)
Zobacz również